Kol saatinizin (hala elinizde olduğunu varsayarsak) veya başka bir saatin neden 12 saati temsil eden 12 rakamını gösterdiğini hiç merak ettiniz mi? Neden 28 veya 16 gibi başka bir rastgele sayı olmasın? Zaman algımızda 12 sayısının önemi nedir?
24 saat iki kısma ayrılmıştır; 12 saat süren bir gün ve 12 saat süren bir gece. 1 saat 60 dakikadan oluşur ve bu dakikaların her biri 60 saniyeden oluşur. Daha sonra her saniye 1000 milisaniyeye bölünür.
Bu, günü bölmenin oldukça tuhaf bir yolu gibi görünüyor. Çocukların saati söylemeyi öğrenmede zorluk çekmelerine şaşmamak gerek! Ancak dünyadaki her şeyin olduğu gibi bunun da bir açıklaması var.
Medeniyetlerin zamana etkisi
Günümüz dünyasında parmaklarımızla saymayı kolaylaştırdığı için ortaya çıktığına inanılan ondalık sayı sistemini (10 tabanlı) yaygın olarak kullanıyoruz.
O dönemde insanlar doğanın mükemmelliklerini keşfedip sayısız sorularına yanıt bulurken, diğer birçok sayısal sistem de yaygın olarak kullanılıyordu.
Günü ilk kez daha küçük bölümlere ayıran Mısırlılar ve Babilliler, ondalık (12 tabanlı) ve altmışlık (60 tabanlı) sayı sistemlerini kullandılar.
Bu açıkça şu soruyu akla getiriyor: Neden 12 tabanı ve 60 tabanı? Bunun nedeni birçok insanı şaşırtabilir.
Evet ister inanın ister inanmayın bunun nedeni tam olarak parmaklarımızın yapısıdır. Her eldeki parmak eklemlerinin sayısı (başparmak hariç), başparmağı kullanarak 12’ye kadar saymayı mümkün kılar.
Neden 24 saat?
Bunu adım adım anlamaya çalışalım. 24 saatlik gün kavramı eski Mısırlılardan gelmektedir. Gölge saati gibi cihazlarla günü 10 saate böldüler ve her iki uca da birer saat (biri alacakaranlık, diğeri günün sonu için) eklediler.
Daha sonra Mısırlılar tarafından gün doğumu ile gün batımı arasındaki süreyi 12 modüle bölecek şekilde kalibre edilen T şeklinde bir çubuk yapıldı.
T şeklindeki bu cihaz, Güneş’in gökyüzündeki konumuna göre bu 12 parçadan birinin üzerine gölge düşürerek zamanı gösterecekti.
Ancak bu sistem Güneş’in mevcut olduğu gün boyunca iyi çalışıyordu. Güneş ışığının olmayışı gece saatinin belirlenmesini oldukça zorlaştırıyordu. Peki Mısırlılar bu zorlukla nasıl başa çıktı?
Eski Mısırlılar geceleri saati söylemek için yıldızları kullanıyorlardı. Bunu “decan” adı verilen 36 özel yıldızdan oluşan bir kümeyi gözlemleyerek yaptılar.
Bu yıldızlar makul bir sistemle gökyüzünde yükseliyor ve saatleri takip etmek için kullanılıyordu. Ancak herhangi bir zamanda bu yıldızlardan 36’sından yalnızca 12’si görülebiliyordu ve hangi yıldızların ortaya çıktığı mevsimlere ve takvim yılına bağlı olarak değişiyordu.
Artık Mısırlılar yıldızları kullanarak zamanı takip edebilmek için yıldız takvimi adı verilen özel çizelgeler yaptılar. Bu çizelgelerin her dekan için 36 sütunu ve gece boyunca sayılabilir her saat için 12 satırı vardı.
Sonunda bu zaman işleyişi süreci, her biri 12 saatlik gündüz ve gecelerle standartlaştırıldı. Ancak bu sistem yalnızca Güneş’in ekvatorun tam üzerinde olduğu ve gündüzleri ve geceleri eşit uzunluklara böldüğü ekinoks zamanlarında iyi çalıştı.
Daha sonra Yunan matematikçi Hipparchus, bir günü 24 eşit saate bölmeyi önererek bize “Ekinoksal saatleri”ni verdi. O zaman bile insanlar uzun bir süre mevsimsel olarak değişen saatleri kullanmaya devam ettiler.
Avrupa’da mekanik saatlerin kullanılmaya başlandığı 14. yüzyıla kadar halk bugün kullandığımız sistemi kullanmaya başlamadı.
Neden 1 saat 60 dakika ve 1 dakika 60 saniyedir?
24 saati eşit olarak bölerek hayatı kolaylaştırmamıza yardımcı olan Yunan gökbilimciler, astronomik hesaplamalarda Babil’in altmışlık (60 tabanı) sistemini izlediler.
Kolaylık sağlamak için bir saati 60 dakikaya ve her dakikayı 60 saniyeye böldüler. Babillilerin neden 60 tabanlı sistemi kullandıkları bilinmiyor ancak bunun nedeni 60’ın kesir hesaplamalarında özel bir sayı olması olabilir.
60’ın önemini şu şekilde özetleyebiliriz. 60, ilk altı sayıya ve 10, 12, 15, 20 ve 30’a bölünebilen en küçük sayıdır.
Aslında biz bu fikri Babillilerden sadece zamanı hesaplamak için değil aynı zamanda geometride dereceleri hesaplamak için de aldık. Bu nedenle dairenin 360 derecesi vardır.
Zamanın saat, dakika ve saniye olarak ölçülmesi çok uzun zamandır birçok amaç için yeterli olmuştur. Ancak bağlantı teknolojisindeki ilerlemeler daha hassas zaman ölçümlerini gerekli kılmıştır.
Pek çok hesaplamada ondalık sayı sistemine zaten aşina olduğumuzdan, daha fazla hassasiyet sağlamak için bir saniyeyi milisaniye olarak bilinen 1000 modüle bölmek mantıklıydı.
Ayrıca telekomünikasyon, finans ve mühendislik alanlarındaki gelişmelerle birlikte daha hassas zaman ölçümlerine olan ihtiyaç ortaya çıktı.
Sonuç olarak, artık GPS, yüksek frekanslı ticaret ve eşzamanlı bilgisayar ağları gibi zamana duyarlı uygulamalarda mikrosaniye ve nanosaniye gibi daha ince zaman birimlerini kullanıyoruz.
Bu farklı değil mi? Atalarımızın şık fikirleri binlerce yıl sonra bile günlük hayatımıza yön vermeye devam ediyor…
